⭐️چه چیزی باعث تشنج در خواب می شود؟

تشنج چیست؟ در جواب این سوال بهتر است بدانید که تشنج به حالتی گفته می شود، که در آن فعالیت های الکتریکی مغز به طور ناگهانی و غیر طبیعی افزایش می یابد و باعث بروز علائمی مانند حرکات غیر ارادی، از دست دادن هوشیاری یا تغییرات رفتاری می شود.

این وضعیت می تواند در اثر عوامل مختلفی مانند صرع، تب بالا، اختلالات متابولیکی یا آسیب های مغزی ایجاد شود و بسته به شدت و نوع آن ممکن است عواقب متفاوتی داشته باشد. تشخیص و درمان این اختلال نیازمند بررسی های دقیق پزشکی، انجام آزمایش های تخصصی و در بسیاری از موارد استفاده از داروهای ضد تشنج است. برای کنترل و درمان مناسب این وضعیت ارزیابی های پزشکی حتما باید زیر نظر فوق تخصصی مغز و اعصاب در تهران صورت بگیرد تا با تشخیص دقیق بهترین روش درمانی انتخاب شود.

چه چیزی باعث تشنج می شود

تشنج یک وضعیت عصبی است که به دلیل فعالیت غیر طبیعی الکتریکی در مغز رخ می دهد، و می تواند علائمی مانند حرکات غیرارادی، تغییر در سطح هوشیاری و رفتار های غیر عادی را به همراه داشته باشد.

این اختلال ممکن است تنها یک بار در طول زندگی فرد اتفاق بیفتد یا در برخی موارد به طور مکرر رخ دهد. تشنج همیشه به بیماری صرع مربوط نیست و عوامل مختلفی می توانند باعث تحریک بیش از حد نورون های مغزی شوند.

از جمله این عوامل می توان به مشکلات متابولیکی، عفونت ها، آسیب های مغزی، عدم تعادل مواد شیمیایی بدن، مصرف برخی داروها یا مواد مخدر سکته مغزی بیماری های ژنتیکی و حتی عوامل محیطی اشاره کرد. 

شناخت دقیق علت تشنج برای مدیریت صحیح آن ضروری است زیرا هر عامل ممکن است نیاز به درمان و راه کارهای خاص خود داشته باشد. در ادامه به بررسی مهم ترین عواملی که می توانند موجب تشنج شوند می پردازیم.

صرع

صرع یکی از رایج ترین دلایل بروز تشنج است و به عنوان یک بیماری مزمن سیستم عصبی شناخته می شود. این بیماری زمانی اتفاق می افتد که مغز به صورت مداوم و غیر قابل کنترل دچار فعالیت الکتریکی غیر طبیعی شود.

صرع انواع مختلفی دارد و بسته به محل شروع تشنج در مغز ممکن است به شکل تشنج های کانونی یا عمومی ظاهر شود. عوامل متعددی مانند ژنتیک، آسیب های مغزی در گذشته، عفونت های مغزی و سکته مغزی می توانند زمین ه ساز بروز صرع باشند. روش های درمانی شامل مصرف دارو های ضد تشنج، تغییر سبک زندگی و در برخی موارد جراحی برای کنترل و کاهش حملات تشنجی است.

تشنج ناشی از تب بالا (فبریل)

کودکان در سنین پایین به ویژه بین ۶ ماه تا ۵ سال ممکن است در اثر تب بالا دچار تشنج شوند. این نوع تشنج که به آن تشنج فبریل گفته می شود معمولاً به دلیل افزایش نا گهانی دمای بدن در اثر عفونت های ویروسی یا باکتریایی ایجاد می شود.

تشنج های فبریل اغلب کوتاه مدت هستند و در بیشتر موارد بدون نیاز به درمان خاصی برطرف می شوند. با این حال در مواردی که تشنج طولانی شود یا همراه با علائم غیرعادی باشد بررسی های پزشکی ضروری است. کنترل تب، هیدراته نگه داشتن بدن کودک و مصرف داروهای تب بر می توانند در کاهش احتمال بروز این نوع تشنج مؤثر باشند.

آسیب های مغزی و سکته مغزی

آسیب های مغزی ناشی از ضربه های شدید، تصادفات، سقوط از ارتفاع یا حتی سکته مغزی می توانند فعالیت طبیعی نورون ها را مختل کرده و منجر به تشنج شوند. افرادی که دچار سکته مغزی می شوند به دلیل کاهش اکسیژن رسانی به سلول های مغزی بیشتر در معرض خطر تشنج قرار دارند.

همچنین برخی از افرادی که آسیب های مغزی شدید داشته اند ممکن است سال ها پس از حادثه دچار تشنج شوند که این وضعیت به عنوان صرع پس از سانحه شناخته می شود. در چنین شرایطی درمان شامل مصرف داروهای ضد تشنج و در برخی موارد جراحی برای کاهش آسیب های عصبی است.

عدم تعادل مواد شیمیایی و متابولیکی در بدن

تغییرات در سطح مواد شیمیایی و متابولیکی بدن می توانند عملکرد مغز را تحت تأثیر قرار داده و موجب بروز تشنج شوند. کاهش شدید قند خون (هیپوگلیسمی) یکی از مهم ترین عواملی است که معمولاً در بیماران دیابتی یا افرادی که تغذیه نا مناسب دارند مشاهده می شود.

علاوه بر این تغییر در سطح مواد معدنی مهم مانند سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم نیز می تواند به اختلال در عملکرد نورون های مغزی منجر شود. مشکلات کلیوی و نارسایی کبدی که باعث تجمع سموم در خون می شوند نیز ممکن است عاملی برای تشنج باشند. اصلاح سطح این مواد در بدن رژیم غذایی مناسب و مصرف داروهای تنظیم کننده می توانند در کنترل این نوع تشنج مؤثر باشند.

مصرف یا ترک مواد مخدر و الکل

برخی مواد مخدر و الکل تأثیر مستقیمی بر سیستم عصبی مرکزی دارند و مصرف بیش از حد یا ترک ناگهانی آن ها می تواند باعث بروز تشنج شود. برای مثال، داروهای محرک مانند کوکائین و آمفتامین ها فعالیت نورون های مغزی را به شدت افزایش داده و احتمال تشنج را بالا می برند.

از سوی دیگر مصرف طولانی مدت الکل و داروهای آرام بخش مانند بنزودیازپین ها در صورت قطع ناگهانی می توانند باعث واکنش شدید سیستم عصبی و بروز حملات تشنجی شوند. درمان این نوع تشنج شامل ترک تدریجی مواد تحت نظر پزشک و مصرف داروهای جایگزین برای کاهش علائم وابستگی است.

عفونت های مغزی و بیماری های سیستم عصبی

عفونت هایی مانند مننژیت و آنسفالیت که سیستم عصبی مرکزی را تحت تأثیر قرار می دهند ممکن است موجب التهاب مغز و افزایش تحریک پذیری نورون ها شوند و درنتیجه باعث بروز تشنج گردند. 

این بیماری ها اغلب با علائم دیگری مانند تب، سردرد شدید، تغییر در سطح هوشیاری و مشکلات شناختی همراه هستند. همچنین بیماری های عصبی مانند ام اس (MS) و آلزایمر که به تدریج باعث تخریب سلول های مغزی می شوند ممکن است در برخی مراحل خود موجب تشنج شوند. تشخیص دقیق و درمان این بیماری ها با استفاده از آزمایش های تخصصی و داروهای مناسب انجام می شود.

اختلالات ژنتیکی و ناهنجاری های مادر زادی

برخی بیماری های ژنتیکی و ناهنجاری های مادر زادی ممکن است باعث تشنج های مکرر در افراد شوند. کودکانی که دچار مشکلات تکاملی مغز، کمبود اکسیژن هنگام تولد یا اختلالات متابولیکی ارثی هستند بیشتر در معرض خطر تشنج قرار دارند.

در چنین مواردی تشنج ممکن است از دوران نوزادی آغاز شده و تأثیرات طولانی مدتی بر رشد کودک داشته باشد. بررسی های ژنتیکی، آزمایش های تخصصی و درمان های هدفمند می توانند در کنترل این نوع تشنج مؤثر باشند.

انواع تشنج

تشنج ها به دسته های مختلفی تقسیم می شوند که هرکدام ویژگی ها و علائم خاص خود را دارند. این دسته بندی بر اساس نحوه شروع تشنج در مغز و تأثیری که بر بدن فرد دارد انجام می شود. در ادامه انواع اصلی تشنج را معرفی و توضیح می دهیم.

تشنج کانونی (Partial or Focal Seizures)

تشنج های کانونی زمانی رخ می دهند که فعالیت الکتریکی غیر طبیعی در یک بخش خاص از مغز شروع شود این نوع تشنج خود به دو دسته تقسیم می شود.

تشنج کانونی ساده (Simple Focal Seizure)

در این نوع فرد هوشیاری خود را حفظ می کند اما ممکن است علائم حسی یا حرکتی خاصی را تجربه کند. به عنوان مثال حرکات غیر ارادی در یک قسمت از بدن احساس گزگز، تغییر در بینایی یا حتی تجربه بوها و صدا های غیرعادی از جمله نشانه های آن است.

تشنج کانونی پیچیده (Complex Focal Seizure)

در این حالت هوشیاری فرد تحت تأثیر قرار گرفته و ممکن است رفتارهای غیر ارادی مانند حرکات تکراری (مثلاً جویدن یا پلک زدن مداوم) از خود نشان دهد. پس از پایان تشنج فرد ممکن است دچار گیجی و فراموشی موقت شود.

تشنج عمومی (Generalized Seizures)

تشنج های عمومی زمانی رخ می دهند که فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در کل مغز گسترش یابد. این نوع تشنج شامل چندین زیرمجموعه است.

تشنج تونیک-کلونیک (Tonic-Clonic Seizure یا تشنج بزرگ)

این نوع از شدیدترین اشکال تشنج است که با دو مرحله همراه است. در مرحله تونیک فرد دچار سفتی عضلات شده و ممکن است برای چند ثانیه توانایی نفس کشیدن را از دست بدهد. سپس وارد مرحله کلونیک می شود که در آن عضلات به طور متناوب منقبض و منبسط شده و فرد دچار حرکات غیرارادی شدید می شود. پس از پایان تشنج بیمار معمولاً احساس خستگی و گیجی دارد.

تشنج ابسانس (Absence Seizure یا تشنج کوچک)

این نوع بیشتر در کودکان دیده می شود و با قطع ناگهانی هوشیاری برای چند ثانیه همراه است. فرد ممکن است به نقطه ای خیره شود و هیچ واکنشی نشان ندهد. این نوع تشنج معمولاً کوتاه مدت است اما ممکن است در طول روز چندین بار رخ دهد.

تشنج میوکلونیک (Myoclonic Seizure)

این نوع با پرش های ناگهانی و سریع عضلات همراه است. معمولاً فرد در حین تشنج هوشیاری خود را از دست نمی دهد اما حرکات سریع عضلانی می توانند ناگهانی و غیرقابل کنترل باشند.

تشنج تونیک (Tonic Seizure)

این تشنج باعث سفت شدن شدید عضلات به ویژه در ناحیه پشت، پا ها و بازوها می شود. ممکن است فرد در اثر این سفتی تعادل خود را از دست داده و به زمین بیفتد.

تشنج آتونیک (Atonic Seizure)

این نوع که به آن تشنج افتادن نیز گفته می شود باعث از دست رفتن ناگهانی قدرت عضلانی می شود. فرد ممکن است ناگهان به زمین بیفتد اما معمولاً تشنج کوتاه مدت بوده و فرد پس از چند لحظه بهبود می یابد.

تشنج ناشی از تب (Febrile Seizures)

این نوع تشنج معمولاً در کودکان بین ۶ ماه تا ۵ سال اتفاق می افتد و در اثر افزایش ناگهانی دمای بدن به دلیل عفونت یا بیماری های ویروسی ایجاد می شود. تشنج های فبریل معمولاً کوتاه مدت هستند و در اغلب موارد تأثیر طولانی مدتی بر مغز ندارند.

تشنج غیرصرعی (Non-Epileptic Seizures - NES)

این نوع تشنج برخلاف دیگر انواع ذکرشده ناشی از فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز نیست بلکه می تواند به دلیل اختلالات روانی، اضطراب شدید یا استرس شدید رخ دهد. تشنج های غیرصرعی معمولاً با روش های روان درمانی و مدیریت استرس قابل کنترل هستند.

تشنج های رفلکسی (Reflex Seizures)

این نوع تشنج زمانی رخ می دهد که فرد در برابر یک محرک خاص (مانند نورهای چشمک زن، صداهای بلند یا برخی بوها) واکنش نشان می دهد. افراد مبتلا به این نوع تشنج باید از محرک های شناخته شده ای که باعث بروز حملات آن ها می شود اجتناب کنند.

عوارض تشنج بر مغز

تشنج بسته به شدت، نوع و تعداد دفعاتی که رخ می دهد می تواند تأثیرات مختلفی بر مغز داشته باشد. برخی از تشنج ها گذرا و بدون آسیب دائمی هستند اما تشنج های مکرر یا طولانی مدت می توانند عوارض جدی به دنبال داشته باشند. در ادامه مهم ترین عوارض تشنج بر مغز را بررسی می کنیم.

آسیب به سلول های مغزی

وقتی تشنج رخ می دهد فعالیت الکتریکی غیرطبیعی مغز افزایش یافته و ممکن است باعث افزایش دمای بافت مغزی و مصرف بیش از حد اکسیژن و مواد مغذی شود. در مواردی که تشنج شدید یا طولانی باشد کمبود اکسیژن می تواند به آسیب دائمی به نورون ها و کاهش عملکرد مغزی منجر شود. تشنج های مکرر نیز ممکن است باعث مرگ تدریجی سلول های مغزی در مناطق خاصی شوند که در طولانی مدت روی توانایی های شناختی فرد اثر می گذارد.

کاهش حافظه و مشکلات شناختی

بسیاری از افراد مبتلا به تشنج به ویژه کسانی که دچار تشنج های مکرر هستند مشکلاتی در حافظه کوتاه مدت و بلند مدت خود تجربه می کنند. این عارضه به ویژه زمانی که تشنج ها در نواحی مرتبط با حافظه مانند لوب گیجگاهی رخ دهند شدید تر خواهد بود. مشکلات شناختی می توانند شامل کاهش توانایی تمرکز، یادگیری دشوارتر و کاهش سرعت پردازش اطلاعات باشند.

افزایش خطر سکته مغزی

برخی مطالعات نشان داده اند که افرادی که دچار صرع یا تشنج های مکرر هستند نسبت به افراد عادی بیشتر در معرض خطر سکته مغزی قرار دارند. این موضوع می تواند به دلیل استرس بیش از حدی باشد که بر رگ های خونی مغز وارد شده یا در نتیجه تغییرات الکتریکی غیرعادی در مغز رخ دهد.

تغییرات رفتاری و مشکلات روانی

تشنج ها علاوه بر تأثیرات فیزیکی می توانند بر رفتار و وضعیت روانی فرد نیز اثر بگذارند. بسیاری از بیماران مبتلا به صرع یا تشنج های مکرر با مشکلاتی مانند افسردگی، اضطراب، تحریک پذیری، پرخاشگری یا تغییرات خلقی مواجه می شوند. این مشکلات می توانند ناشی از تأثیرات مستقیم تشنج بر مغز یا به دلیل استرس ناشی از زندگی با بیماری تشنجی باشند.

خطر صدمات مغزی ناشی از زمین خوردن

برخی از انواع تشنج مانند تشنج آتونیک باعث از دست دادن نا گهانی کنترل عضلانی شده و ممکن است فرد را در معرض افتادن و آسیب دیدگی سر قرار دهند. ضربه های مکرر به سر می توانند منجر به آسیب های مغزی جدی مانند خونریزی مغزی، ضربه مغزی و حتی کاهش عملکرد های شناختی شوند.

احتمال بروز وضعیت صرعی (Status Epilepticus)

یکی از خطرناک ترین عوارض تشنج وضعیت صرعی است که در آن تشنج بیش از پنج دقیقه طول می کشد یا چندین تشنج بدون بازگشت کامل به هوشیاری بین آن ها رخ می دهد. این وضعیت یک اورژانس پزشکی است و می تواند منجر به آسیب شدید مغزی، کما یا حتی مرگ شود.

تغییرات ساختاری در مغز

مطالعات تصویر برداری نشان داده اند که افرادی که به مدت طولانی از صرع یا تشنج های مکرر رنج می برند ممکن است دچار تغییرات ساختاری در مغز شوند. برای مثال، برخی بیماران کاهش حجم مغزی، تغییر در ماده سفید و خاکستری مغز و حتی آسیب به هیپوکامپ را تجربه می کنند که می تواند بر حافظه و توانایی های شناختی تأثیر بگذارد.