وظایف لوب های مغز+اختلالات مرتبط با آسیب به لوب های مغزی

مغز انسان به عنوان مرکز فرماندهی بدن ساختاری پیچیده و شگفت انگیز دارد که عملکرد های حیاتی ما را کنترل و تنظیم می کند. یکی از مهم ترین تقسیم بندی های مغز شامل ۴ لوب اصلی مغز است که هر کدام وظایف و نقش های خاص خود را دارند.

این چهار لوب شامل لوب پیشانی، لوب آهیانه ای، لوب گیجگاهی و لوب پس سری می شوند که در هماهنگی با یک دیگر فعالیت هایی مانند تفکر، حافظه، حرکت، گفتار، شنوایی، بینایی و درک فضایی را مدیریت می کنند.

هر گونه آسیب یا اختلال در هر یک از این لوب ها می تواند منجر به نارسایی های جدی در عملکردهای شناختی، حسی یا حرکتی فرد شود. ازاین رو در صورت بروز علائمی مانند اختلال در گفتار، کاهش تمرکز، ضعف بینایی یا تغییرات ناگهانی در رفتار و حافظه باید بلافاصله با پزشک متخصص مشورت کرد. لازم است تاکید شود که برای درمان آسیب لوب مغزی باید زیر نظر بهترین فوق تخصص مغز و اعصاب بزرگسالان در تهران باشید تا بتوان از روش های تشخیصی دقیق و درمان های تخصصی بهره مند شد و از پیشرفت مشکلات جلوگیری کرد.

۴ لوب اصلی مغز کدام اند؟

مغز انسان از پیچیده ترین ساختارهای زیستی در بدن است که وظایف فراوانی را در حوزه کنترل رفتار، حافظه، حرکت و درک حسی بر عهده دارد. یکی از مهم ترین راه های شناخت عملکرد مغز بررسی ساختار آن به چهار بخش اصلی یا همان ۴ لوب اصلی مغز است. این لوب ها هر کدام در ناحیه ای خاص از مغز قرار گرفته اند و مسئول انجام دسته ای از فعالیت های ذهنی، حسی و حرکتی هستند.

شناخت دقیق این لوب ها به ما کمک می کند تا بهتر بتوانیم علت برخی اختلالات عصبی یا رفتاری را درک کرده و در صورت بروز مشکل مسیر درمانی مناسبی را پیگیری کنیم. این چهار لوب عبارتند از لوب پیشانی، لوب آهیانه ای، لوب گیجگاهی و لوب پس سری که در ادامه به بررسی وظایف، ویژگی ها و اهمیت هر یک از آن ها می پردازیم.

لوب پیشانی(Frontal Lobe)

لوب پیشانی در قسمت جلویی مغز قرار دارد و از مهم ترین بخش های مسئول کنترل عملکردهای اجرایی، رفتار اجتماعی، برنامه ریزی، تصمیم گیری، حل مسئله و حرکات ارادی است. این بخش به نوعی مرکز فرماندهی مغز محسوب می شود و نقش بسیار مهمی در شخصیت و عاطفه فرد ایفا می کند.

لوب پیشانی همچنین مرکز کنترل حرکات ارادی است که از طریق قشر حرکتی اولیه (primary motor cortex) فرمان های حرکتی را به عضلات بدن ارسال می کند. آسیب به این ناحیه ممکن است منجر به تغییرات شدید در رفتار، ضعف در تصمیم گیری، کاهش انگیزه و حتی فلج بخشی از بدن شود.

افرادی که دچار اختلالات لوب پیشانی می شوند ممکن است بی توجهی به هنجارهای اجتماعی، کاهش کنترل هیجانات و یا از بین رفتن توانایی برنامه ریزی را تجربه کنند. به دلیل اهمیت بالای این ناحیه در رفتار و عملکرد های عالی مغزی هر گونه آسیب یا ضایعه باید با دقت بالا توسط بهترین فوق تخصص غدد بزرگسالان در تهران ارزیابی و درمان شود.

لوب آهیانه ای(Parietal Lobe)

لوب آهیانه ای در قسمت فوقانی پشتی مغز قرار دارد و وظایف اصلی آن شامل پردازش اطلاعات حسی از محیط اطراف، درک موقعیت فضایی، هماهنگی بین چشم و دست و تحلیل زبان و ریاضیات است. این ناحیه کمک می کند تا ما بتوانیم به درستی حس لامسه، فشار، دما و درد را از قسمت های مختلف بدن دریافت و تحلیل کنیم. همچنین لوب آهیانه ای در شناخت اشیاء، جهت یابی و تخمین فاصله نقش مهمی ایفا می کند.

اختلال در این ناحیه ممکن است منجر به عدم درک لمس یا درد در بخشی از بدن، اختلال در هماهنگی حرکتی و یا مشکل در انجام محاسبات و درک روابط فضایی شود. گاهی دیده می شود که فرد نمی تواند سمت چپ یا راست بدن خود را تشخیص دهد یا اشیاء را در فضا به درستی شناسایی کند. این مسائل می توانند زندگی روزمره فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهند و نیازمند پیگیری درمانی تخصصی هستند.

لوب گیجگاهی(Temporal Lobe)

لوب گیجگاهی در دو طرف سر در نزدیکی گوش ها قرار دارد و بخش عمده ای از توانایی های شنوایی، درک زبان، حافظه و احساسات را مدیریت می کند. این ناحیه حاوی مراکزی مانند هیپوکامپ است که در تشکیل و بازیابی خاطرات نقش کلیدی دارد.

لوب گیجگاهی همچنین با پردازش محرک های صوتی و شنوایی مرتبط است و مسئول درک معنای صدا ها و زبان گفتاری می باشد. افرادی که دچار آسیب در این ناحیه می شوند ممکن است دچار اختلال در حافظه کوتاه مدت، ناتوانی در درک گفتار یا توهمات شنوایی شوند. این لوب با مراکز احساسی مغز نیز در ارتباط است و نقش مهمی در تنظیم هیجانات ایفا می کند.

لوب پس سری(Occipital Lobe)

لوب پس سری در بخش پشتی مغز قرار دارد و عملکرد اصلی آن پردازش اطلاعات بینایی است. این ناحیه شامل قشر بینایی اولیه است که تمامی اطلاعاتی را که از شبکیه چشم دریافت می شود تحلیل و تفسیر می کند.

توانایی دیدن اشیاء، تشخیص رنگ ها، حرکت و عمق تصاویر همگی توسط این بخش از مغز پردازش می شوند. آسیب به این لوب ممکن است منجر به اختلال در بینایی، دیدن اشکال نادرست، ناتوانی در تشخیص چهره ها یا حتی نابینایی جزئی یا کامل شود.

گاهی نیز افراد دچار آسیب در این ناحیه ممکن است چیزهایی را ببینند که وجود خارجی ندارند (توهمات بینایی). با وجود اینکه لوب پس سری در ظاهر تنها با بینایی ارتباط دارد اما تأثیرات آن بر شناخت و تعامل با محیط بسیار گسترده است.

وظایف لوب های مغز

مغز انسان پیچیده ترین عضو بدن و مرکز اصلی فرماندهی تمام فعالیت های فکری، حسی، حرکتی و هیجانی است. این اندام شگفت انگیز از ساختارهایی دقیق و هماهنگ تشکیل شده که هر بخش آن وظایف خاص و حیاتی را بر عهده دارد.

شناخت عملکرد بخش های مختلف مغز به ویژه۴ لوب اصلی مغز به ما کمک می کند تا درک عمیق تری از چگونگی رفتار، تفکر، حافظه، ادراک و حرکت پیدا کنیم. این لوب ها شامل لوب پیشانی، لوب آهیانه ای، لوب گیجگاهی و لوب پس سری هستند که هر کدام وظایف منحصر به فردی را انجام می دهند.

آنچه اهمیت دارد نه فقط مکان قرارگیری آن ها در مغز بلکه گسترد گی و ظرافت وظایفی است که هر کدام ایفا می کنند. در ادامه به خوبی مهم ترین وظایف این لوب ها را بررسی می کنیم تا مشخص شود که مغز چگونه هماهنگی بی نظیری میان اجزای بدن و ذهن برقرار می سازد.

تصمیم گیری و برنامه ریزی

یکی از پیچیده ترین و حیاتی ترین وظایف مغز که در لوب پیشانی متمرکز است توانایی تصمیم گیری آگاهانه و برنامه ریزی دقیق برای آینده است. این عملکرد به ما امکان می دهد گزینه های مختلف را بررسی، پیامد ها را پیش بینی و بر اساس اطلاعات موجود انتخابی منطقی داشته باشیم.

فردی که از سلامت لوب پیشانی برخوردار است قادر خواهد بود در شرایط مختلف از قضاوت مناسب بهره ببرد اهداف بلند مدت برای خود تعیین کند و در مسیر رسیدن به آن ها گام های مشخص و مرحله بندی شده ای را بردارد. اختلال در این ناحیه می تواند باعث تصمیمات ناپخته، بی ثباتی در انتخاب ها، عدم توانایی در اولویت بندی و حتی رفتارهای تکانشی شود که نتیجه آن شکست در زندگی روزمره و روابط اجتماعی خواهد بود.

کنترل حرکات ارادی

کنترل دقیق و ارادی حرکات بدن نیز یکی از وظایف اصلی مغز است که عمدتاً در قشر حرکتی اولیه واقع در لوب پیشانی صورت می گیرد. این بخش به گونه ای طراحی شده که هر قسمت از آن مسئول ارسال فرمان به عضله خاصی در بدن است به طوری که فرد بتواند حرکات پیچیده ای مانند نوشتن، راه رفتن، برداشتن اشیاء و حتی حرکات ظریف انگشتان را با دقت بالا انجام دهد.

این توانایی علاوه بر مهارت حرکتی نیازمند هماهنگی لحظه ای بین مغز، نخاع و اندام های حرکتی است. هرگونه آسیب در این بخش می تواند منجر به فلج کامل یا ضعف حرکتی در بخشی از بدن شود که بر توانایی انجام فعالیت های روزمره تأثیر مستقیم خواهد گذاشت و زندگی فرد را به طور جدی مختل می کند.

پردازش حسی بدن

یکی از کلیدی ترین وظایف مغز تحلیل اطلاعاتی است که از اندام های حسی به آن می رسد وظیفه ای که عمدتاً بر عهده لوب آهیانه ای است. مغز با دریافت داده های مربوط به لمس، دما، درد، فشار و موقعیت بدن تصویری دقیق از محیط پیرامون می سازد.

به کمک این توانایی است که ما می توانیم تفاوت بین لمس نرم و زبر را تشخیص دهیم حرارت اشیاء را احساس کنیم یا از درد برای حفظ سلامتی بدن واکنش نشان دهیم. همچنین این بخش نقش مهمی در شناخت موقعیت بدن در فضا دارد. وقتی این وظیفه مختل شود فرد ممکن است نسبت به یک سمت بدن خود بی توجه شود یا حتی متوجه لمس و حرکت در اندام های خاصی نباشد که نشانه ای از اختلال جدی در پردازش حسی خواهد بود.

درک فضایی و هماهنگی چشم و دست

درک موقعیت اشیاء در فضا و توانایی هماهنگ سازی حرکات چشم و دست برای انجام فعالیت هایی مانند نقاشی، نوشتن یا رانندگی به طور خاص به عملکرد لوب آهیانه ای وابسته است. این توانایی به ما اجازه می دهد بدون برخورد با اشیاء حرکت کنیم، اشیاء را در فضا تعقیب کنیم و از فاصله و جهت آگاهی داشته باشیم.

مغز در اینجا از داده های حسی و بینایی برای ساخت نقشه ای سه بعدی از محیط استفاده می کند. اگر این عملکرد آسیب ببیند فرد ممکن است در خواندن نقشه، تشخیص جهت ها یا حتی عبور از یک راه ساده دچار مشکل شود یا هنگام گرفتن چیزی از روی میز دستش را به درستی تنظیم نکند و خطاهای متعددی در حرکات خود نشان دهد.

پردازش شنوایی و درک صدا

تحلیل صدا ها، گفتار و موسیقی از جمله وظایف حیاتی مغز است که در لوب گیجگاهی انجام می شود. این بخش صدا هایی که از گوش ها دریافت می شوند را تفسیر می کند و به ما امکان می دهد تفاوت بین انواع صداها را بشناسیم، گفتار دیگران را درک کنیم و حتی به آهنگ ها واکنش احساسی نشان دهیم.

در این ناحیه مغز فرکانس ها، شدت صدا و نظم زمانی اطلاعات شنیداری طبقه بندی می شوند تا معنای مشخصی پیدا کنند. اگر این بخش دچار آسیب شود فرد ممکن است صدا ها را بشنود ولی نتواند معنای آن ها را درک کند یا دچار توهمات شنیداری و شنیدن صداهایی شود که وجود خارجی ندارند.

حافظه و یادگیری

توانایی ذخیره و بازیابی اطلاعات گذشته که آن را حافظه می نامیم یکی دیگر از وظایف مهم مغز است که بیش تر به فعالیت های لوب گیجگاهی و به ویژه ساختاری به نام هیپوکامپ مربوط می شود. این قسمت اطلاعات جدید را به حافظه بلند مدت منتقل می کند و در بازخوانی خاطرات نقش دارد.

بدون عملکرد صحیح این بخش فرد ممکن است خاطرات اخیر را فراموش کند در حالی که خاطرات قدیمی هنوز سالم هستند (مانند بیماری آلزایمر در مراحل ابتدایی). همچنین توانایی یادگیری چیزهای جدید، برقراری ارتباط میان تجربه ها و تبدیل آن ها به دانایی همگی تحت تأثیر عملکرد سالم این بخش هستند. آسیب به این ناحیه مغزی می تواند فرآیند یادگیری را مختل و زندگی روزمره را پیچیده کند.

درک بصری و تحلیل تصاویر

وظیفه تحلیل اطلاعات دیداری بر عهده لوب پس سری است که اطلاعات دریافتی از چشم ها را به تصاویری معنادار تبدیل می کند. به کپ کمک این فرآیند انسان قادر است اشیاء، چهره ها، رنگ ها، حرکت و عمق را تشخیص دهد. چشم صرفاً نقش دریافت کننده نور و تصویر را دارد اما این مغز است که تعیین می کند ما چه می بینیم و چگونه آن را تفسیر کنیم. بدون عملکرد صحیح لوب پس سری ممکن است فرد حتی با بینایی سالم نتواند اشیاء را تشخیص دهد یا تصاویر را به شکل تحریف شده ببیند. در موارد شدید تر توهمات بصری یا ناتوانی کامل در دیدن اتفاق می افتد که همه ناشی از اختلال در تحلیل بصری مغز است.

در مجموع وظایف لوب های مغز بسیار گسترده، عمیق و حیاتی هستند. اگر هر کدام از این وظایف دچار اختلال شوند فرد ممکن است با مشکلات جدی در حرکت، درک، ارتباط، حافظه یا حتی رفتار مواجه شود. بنابراین در صورت مشاهده کوچک ترین علائم ناهنجار مراجعه به بهترین فوق تخصص مغز و اعصاب بزرگسالان در تهران امری ضروری است تا از تشخیص دقیق و درمان به موقع بهره مند شد.

بزرگترین لوب مغز

بزرگ ت رین لوب مغز لوب پیشانی (Frontal Lobe) است که در قسمت جلویی هر نیم کره مغز قرار دارد و نقشی حیاتی و چند جانبه در عملکرد های شناختی، حرکتی، رفتاری و عاطفی انسان ایفا می کند. این لوب نه تنها از نظر اندازه وسیع ترین بخش مغز به شمار می رود بلکه از نظر عملکرد نیز یکی از مهم ترین و پیچیده ترین قسمت هاست.

وظایفی مانند تصمیم گیری، برنامه ریزی، قضاوت، کنترل رفتارهای اجتماعی، توانایی تمرکز، مهارت های زبانی (مانند تولید گفتار در ناحیه بروکا) و تنظیم احساسات همگی تحت نظارت مستقیم این ناحیه هستند. علاوه بر آن قشر حرکتی اولیه که وظیفه هدایت حرکات ارادی بدن را بر عهده دارد نیز در لوب پیشانی قرار دارد.

نقش اساسی این لوب در شکل گیری شخصیت، خود آگاهی و تحلیل پیامد های رفتار آن را به مرکز تفکر پیشرفته در مغز انسان تبدیل کرده است. آسیب به این ناحیه می تواند منجر به تغییرات شدید در رفتار، اختلال در تصمیم گیری، فقدان انگیزه، پرخاشگری یا حتی فلج حرکتی شود. از این رو سلامت و کارکرد درست لوب پیشانی برای حفظ عملکرد های عالی مغزی و زندگی اجتماعی و فردی سالم کاملاً حیاتی و غیرقابل جایگزین است.

کوچکترین لوب مغز

کوچک ترین لوب مغز لوب پس سری (Occipital Lobe) است که در بخش پشتی جمجمه و در انتهای هر نیم کره مغزی قرار دارد. با وجود اندازه کوچک تر آن نسبت به سایر لوب ها وظیفه ای فوق العاده مهم و تخصصی بر عهده دارد پردازش اطلاعات بینایی. این ناحیه مرکز اصلی دریافت و تفسیر داده های دیداری است که از طریق عصب بینایی و شبکیه چشم به مغز منتقل می شوند.

لوب پس سری تصاویر دریافتی را به شکل رنگ، شکل، حرکت، عمق و جهت تحلیل می کند و به ما امکان می دهد دنیای اطراف را با وضوح و انسجام درک کنیم. قشر بینایی اولیه در این لوب نخستین نقطه ای است که سیگنال های بینایی به آن می رسند و سپس در مسیرهای تخصصی به سایر نقاط مغز فرستاده می شوند تا با اطلاعات دیگر ترکیب شوند.

آسیب به این بخش می تواند منجر به اختلالات بینایی شدید، نابینایی قشری (حتی با چشمان سالم)، توهمات بصری یا ناتوانی در تشخیص اشیاء و چهره ها شود. بنابراین اگرچه لوب پس سری از نظر اندازه کوچک ترین است اما از لحاظ کارکرد یکی از حیاتی ترین بخش های مغز در درک و تعامل ما با محیط اطراف به شمار می آید.

اختلالات مرتبط با آسیب به لوب های مغزی

آسیب به هر یک از لوب های مغزی می تواند عواقب گسترده و پیچیده ای بر عملکرد شناختی، حسی، حرکتی و رفتاری فرد داشته باشد. این آسیب ها ممکن است در اثر ضربه به سر، سکته مغزی، تومورها، عفونت های مغزی یا اختلالات عصبی پیش رونده ایجاد شوند و بسته به محل و شدت آن علائم بسیار متفاوتی را به وجود آورند.

چون هر یک از ۴ لوب اصلی مغز وظایف خاص و حیاتی ای را بر عهده دارند آسیب به آن ها می تواند منجر به اختلالاتی شود که زندگی روزمره فرد را به طور جدی مختل می کند. این اختلالات ممکن است شامل ناتوانی در حرکت، اختلال در گفتار یا زبان، کاهش قدرت حافظه، از دست دادن مهارت های اجتماعی، توهمات حسی یا حتی ناتوانی در درک موقعیت فضایی باشد. شناخت دقیق این اختلالات گامی مهم برای تشخیص سریع، درمان مناسب و بازیابی عملکرد فرد است. در ادامه اختلالات مرتبط با آسیب به هر یک از لوب های مغز به تفکیک بررسی می شود.

اختلالات ناشی از آسیب به لوب پیشانی(Frontal Lobe)

آسیب به لوب پیشانی می تواند منجر به اختلالات جدی در شخصیت، قضاوت، رفتارهای اجتماعی، توانایی تصمیم گیری و حرکات ارادی شود. افرادی که دچار چنین آسیب هایی می شوند معمولاً تغییرات شدیدی در رفتار و خلق وخو نشان می دهند ممکن است پرخاشگر، بی ملاحظه، بی انگیزه یا حتی بی تفاوت به مسائل اطراف شوند.

آن ها توانایی برنامه ریزی و انجام وظایف پیچیده را از دست می دهند و در تمرکز و توجه دچار مشکل می شوند. ناتوانی در کنترل هیجانات، رفتارهای غیرقابل پیش بینی یا کودکانه و کاهش مهارت های ارتباطی از دیگر علائم شایع هستند. همچنین در صورت درگیری ناحیه بروکا فرد ممکن است دچار مشکل در تولید گفتار شده و کلمات را به سختی بیان کند حال آنکه توانایی درک زبان ممکن است همچنان حفظ شده باشد. ضعف یا فلج عضلات بدن به ویژه در سمت مخالف آسیب نیز از اختلالات مهم حرکتی ناشی از آسیب به این لوب است.

اختلالات ناشی از آسیب به لوب آهیانه ای

آسیب به لوب آهیانه ای می تواند باعث اختلالات شدید در درک حسی، فضایی و محاسباتی شود. فرد ممکن است در تشخیص موقعیت بدن خود در فضا دچار سردرگمی شود یا حتی نسبت به وجود یک سمت از بدن خود بی توجه گردد (پدیده ای که به آن غفلت فضایی گفته می شود). همچنین ممکن است نتواند تفاوت بین راست و چپ را تشخیص دهد یا در انجام محاسبات ساده دچار مشکل شود.

لمس اشیاء ممکن است دیگر اطلاعات کافی درباره بافت یا شکل آن ها ارائه ندهد زیرا مغز توانایی تفسیر درست این داده ها را از دست می دهد. برخی افراد نیز با آسیب به این لوب در نوشتن، خواندن و درک زبان دچار مشکل می شوند. اختلال در هماهنگی چشم و دست یا ناتوانی در رسم اشکال ساده از دیگر عوارض شایع است. این اختلالات می توانند توانایی فرد برای انجام وظایف روزمره مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن یا حتی مسیریابی را به شدت کاهش دهند.

اختلالات ناشی از آسیب به لوب گیجگاهی (Temporal Lobe)

اختلالات مربوط به آسیب در لوب گیجگاهی بیشتر در زمینه های شنوایی، حافظه و درک زبان نمایان می شوند. در صورتی که ناحیه ورنیکه در این لوب آسیب ببیند فرد ممکن است گفتار دیگران را بشنود اما نتواند معنا و مفهوم آن را درک کند گویی زبان برایش به کد تبدیل شده است. این حالت که به آفازیای درکی معروف است در بسیاری از بیماران دیده می شود.

همچنین چون ساختار هیپوکامپ در این ناحیه قرار دارد آسیب به لوب گیجگاهی می تواند باعث اختلال در حافظه کوتاه مدت، ناتوانی در یادآوری خاطرات یا حتی فراموشی کامل برخی رویداد ها شود. افراد ممکن است در به خاطر سپردن چهره ها، اسامی یا مسیرها ناتوان شوند. علاوه بر این چون این لوب با احساسات در ارتباط است آسیب به آن می تواند باعث بی ثباتی احساسی، اضطراب، حملات پانیک، توهمات شنوایی یا در موارد شدید بروز رفتارهای روان پریشانه شود.

اختلالات ناشی از آسیب به لوب پس سری

آسیب به لوب پس سری که مرکز پردازش اطلاعات بینایی است باعث بروز اختلالاتی جدی در بینایی می شود. حتی اگر ساختارهای چشمی کاملاً سالم باشند فرد ممکن است در تشخیص اشیاء، رنگ ها، چهره ها یا حرکت دچار مشکل شود. در برخی موارد این آسیب منجر به نابینایی قشری می شود به این معنا که فرد نمی بیند ولی از نظر چشمی هیچ مشکلی ندارد زیرا مغز توانایی تفسیر سیگنال های دیداری را از دست داده است.

برخی بیماران ممکن است فقط بخش هایی از میدان دید خود را از دست بدهند (مثلاً تنها نیمی از تصویر را ببینند) یا اشیاء را به شکل تحریف شده و غیرواقعی مشاهده کنند. توهمات بینایی مانند دیدن خطوط یا رنگ های غیر واقعی و ناتوانی در شناسایی چهره ها (پروزوپاگنوزیا) نیز از دیگر اختلالات رایج در این نوع آسیب هستند. چنین اختلالاتی می توانند به شدت توانایی تعامل فرد با محیط اطراف را مختل کرده و وابستگی او را به دیگران افزایش دهند.

در نهایت باید تأکید کرد که هرگونه آسیب به لوب های مغز صرف نظر از ناحیه درگیر باید بسیار جدی گرفته شود. تشخیص دقیق، درمان سریع و توانبخشی مداوم تنها زمانی میسر است که بیمار تحت نظر بهترین فوق تخصص مغز و اعصاب بزرگسالان در تهران قرار گیرد تا از پیشرفت آسیب و بروز عوارض جبران ناپذیر جلوگیری شود.